Türkiye'nin Su Varlığı Ders Notları

 

 

Çoruh: Üç ana koldan doğar. Çoruh, Oltu, Tortum çayları. Bunlar Yusufeli’nde birleşerek Gürcistan’dan denize dökülür. Vadi derin olduğu için Rafting sporları yapılır.

Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar.

Bartın çayı: Küre dağlarından doğar. Taşımacılık yapılır.

Sakarya: Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya’yı oluşturur. Daha sonra Pamuk ovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı’na ulaşır.

Susurluk: İç Batı Anadolu’da Şaphane Dağlarında doğar. Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara’ya dökülür.

Meriç: Türkiye-Yunanistan sınırını oluşturur. Bulgaristan’da Rodop dağlarından doğar.Ege denizine dökülür.

Bakırçay: aynı adı taşıyan graben boyunca akar.

Gediz: Kütahya’daki Murat dağından doğar. İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür. Alaşehir ve Kumçayı ile birleşir.

K.Menderes: Bozdağlardan doğar. Kuşadası körfezinden denize dökülür.

B.Menderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır .

Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır, Antalya’dan denize dökülür.

Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir. Kanyon vadileri içerisinde akar. Manavgat’tan denize dökülür.

Göksu: Taşeli platosundan iki kol halinde doğar. Kanyon vadilerden akar. Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz’e dökülür.

Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar. Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir.

Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını alan Ceyhan, Maraş’taki Aksu çayı ile birleşir. Çukurova’ya ulaşır ve İskenderun körfezinden denize dökülür.

Ülkemiz yüzölçümünün %12'si su birikintileri diğer bir deyişle göller ile kaplıdır. Türkiye'de dikkati çeken büyüklü küçüklü göller 9243 km2. alan kaplar. Farklı derinliklerde olan göllerimizin oluşumları da çok çeşitli olaylara bağlıdır. Bu bakımdan ülkemizdeki gölleri tektonik, volkanik (krater), buzul, setleşme, karstik göller olmak üzere ayırabiliriz. Tektonik göller olarak İznik, Ulubat, Manyas, Simav, Acıgöl, Eğridir, Ilgın, Beyşehir, Hazar, Tuzla, Yay, Seyfe, Eber, Akşehir, Burdur, Tuz Gölü gibi göller sayılabilirken, volkanik krater gölleri olarak Nemrut, Acıgöl, Gölcük (Isparta), Meke Tuzlası sayılabilir.

Buzul Gölleri ise yüksek dağlarımızda IV. zamanın ilk yarısında buzul oymaları sonucunda ortaya çıkan çanaklarda meydana gelmişlerdir. Bu tip göllere memleketimizde Cilo Dağlarında, Doğu Karadeniz Dağlarında, Kaçkar Dağı'nda, Doğu Anadolu'da, Munzur Dağlarında, Orta Toroslarda, Aladağlar ve Bolkar Dağlarında rastlanmaktadır.Kalkerlerin yoğun olduğu ve yer yer de Jips alçı taşlarının bulundukları sahalarda dikkati çeken karstik göllere ülkemizde Batı Toroslar Göller Yöresinde Menteşe Yöresinde Sivas çevresinde rastlanır. En önemlileri Kestel, Elmalı, Avlan, Söğüt, Kovada, Suğla Gölleri'dir.Set Gölleri ise ülkemizde oldukça çok sayıdadır. Bunlar heyelan, birikinti konisi, delta, akarsu, lav, volkan sedleri olarak farklı şekillerde meydana gelirler. Bu tip göllere ülkemizde en güzel örnekler olarak Sera, Tortum, Yedi Göller, Eğmir, Mogan, Marmara, Amik, Köyceğiz, Balık, Çıldır, Van, Terkos, Büyük ve Küçükçekmece Gölleri gösterilebilir.

Göller, çeşitli şekillerdeki çukur alanların sularla dolması ile meydana gelir. Gölün oluşumunu sağlayan çanaklar, tektonik, volkanik, karstik olayları ile buzul aşındırması sonucu oluşur. Ayrıca, dalga ve akıntıların faaliyetleri, akarsu vadisi veya bir havzanın akışını keserek göl oluşumunu sağlayabilir. Bu doğal olayların yanı sıra, insan eliyle oluşturulan yapay göller de vardır.

 

Göllerimiz, oluşumunda etkili olan olayın özelliğine göre iki gruba ayrılır. Bunlar:

 

1. Doğal Göller

2. Baraj Gölleri

 

Doğal göller, tektonik, volkanik, karstik olaylar ile akarsular, buzullar, dalga ve akıntıların etkisiyle oluşur. Bu olaylar, tek basına göl oluşumuna sebep olduğu gibi, bazı durumlarda birden fazla olayın etkisiyle oluşmuş göller de vardır. Ülkemizin doğal göllerini; tektonik, karstik, set, volkanik, sirk ve karma yapılı göller olarak gruplandırabiliriz.

 

Bu göller, yer kabuğu hareketi sonucunda oluşan çanakların sularla dolması ile meydana gelir. Ülkemizin tektonik gölleri, genellikle yer kabuğunun hâlâ hareketli olduğu fay kuşaklarını takip eder. Sapanca, İznik, Ulubat ve Kuş gölleri, Güney Marmara bölümündeki çöküntü alanlarında yer alır. Ege Bölgesi'ndeki Simav Gölü tektonik karakterlidir. Göller yöresindeki Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Ilgın (Çavuşçu), Akşehir, Eber, Kovada gölleri de tektonik çanaklarda oluşmuştur.

 

İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan Tuz gölü, Seyfe ve Tuzla Gölleri bu özelliktedir. Doğu Anadolu Bölgesindeki Hazar ve Hozapin gölleri tektonik çukurlarda oluşmuştur. Ülkemizin en büyük doğal gölü olan Van Gölü ise tektonik, bir çukurluğun önünün lâvlarla kesilmesi sonucu oluşmuştur. Doğu Anadolu'nun diğer göllerinde de benzer özellikler görülür.

 

Bu göller, kireç taşı ve alçı taşı gibi çözünebilen tabakaların bulunduğu sahalarda oluşur. Yurdumuzda, bu tür arazi/erin özellikle Akdeniz ve iç Anadolu bölgelerinde yaygın olması, söz konusu alanlarda karstik göllerin oluşumunu sağlamıştır.

 

Karstik göller, Batı Toroslar boyunca yaygın olarak bulunur. Buradaki Kestel ve Salda gölleri tipik birer karstik göldür. Bununla birlikte yine bu alandaki Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Acıgöl, Kovada ve Suğla gölleri gibi daha büyük göllerin oluşumu tektonik çanaklarda başlamış, karstik olaylarla devam etmiştir.

 

Göl oluşumuna müsait, çukur alanların açık olan kısımlarının, çeşitli olaylarla tıkanması sonucu meydana gelen göllere set gölleri denir. Söz konusu olaylarla, çukurlukların önü doğal setlerle kesilerek, set gölleri oluşmuştur.

Akarsuların oluşturduğu alüvyal set göllerinin başlıcaları,, Marmara, Çamiçi, Köyceğiz gölleri ile Ankara yakınlarındaki Mogan ve Eymir gölleridir. Volkanik set gölleri ise Doğu Anadolu'da yaygındır. Bunların başlıcaları Van, Erçek, Nazik, Çıldır, Haçlı ve Balık gölleridir.

 

Heyelan olayları sonucu akarsu vadilerinin tıkanması ile oluşan başlıca göller ise, Tortum, Sera, Zinav, Abant, Sülük ve Yedigöller’dir. Bunların dışında kıyılarımızda, özellikle deltalarda dalga ve akıntı faaliyetleri ile oluşmuş kıyı set gölleri de bulunmaktadır.

 

Volkanizma faaliyetleri sırasında oluşan patlama çukurları ya da kraterlerde meydana gelen göllerdir. Üçüncü jeolojik zamanda yoğun volkanik faaliyetlere maruz kalan ülkemizde, volkanik kökenli göller de oluşmuştur.

 

İç Anadolu volkanik alanlarındaki Meke tuzlası ve Acıgöl, patlama çukurlarında oluşmuş maar gölleridir. Nemrut volkanı üzerindeki Nemrut gölü ve Isparta yakınlarındaki Gölcük Gölü krater gölleridir. Bunların yanı sıra Süphan dağının yan kraterlerinden birinde bulunan Aygır gölü bunlardandır.

 

Dağ doruklarındaki buzulların hareketleriyle ortaya çıkan çukurlarda oluşan göllere, sirk gölü denir. Yurdumuzun 2200 m'den yüksek dağları son buzul döneminde buzullaşmaya uğramıştır. Günümüzde de, Sat, Ağrı, Erciyes, Kaçkar, Bolkar ve Aladağlar üzerinde yer yer buzullar bulunmaktadır.

 

Akarsu ağı bakımından oldukça zengindir. Yine ülkemizde dağların geniş yer kaplaması, yüksek olması, akarsuların dar ve derin vadilerde akmasına sebep olmuştur. Bu özellikler de, baraj yapımına elverişli şartlar ortaya çıkarmıştır.

 

İçme ve sulama suyu temini, elektrik enerjisi üretimi, taşkın kontrolü gibi ihtiyaçlar, baraj yapımını teşvik eden diğer faktörlerdir. Ayrıca, su ürünleri üretimi ve diğer etkenler sebebiyle akarsularımız üzerinde çok sayıda baraj inşa edilmiştir.

 

Yurdumuzdaki akarsular üzerinde, 140’dan fazla baraj bulunmaktadır. Fırat nehri üzerindeki Atatürk, Keban, Karakaya barajları ülkemizin en büyük barajlarıdır. Dicle nehri üzerindeki en önemli baraj, Devegeçidi barajıdır.

 

Yurdumuzun en uzun akarsuyu olan Kızılırmak üzerinde, Hirfanlı, Kesikköprü, Kapulukaya ve Altınkaya barajları yapılmıştır. Yeşilırmak üzerinde ise, Almus, Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu barajları bulunur. Sakarya nehri üzerindeki Hasan Polatkan barajı, yurdumuzun önemli barajlarındandır. Gediz üzerindeki Demirköprü, Büyük Menderes üzerindeki Adıgüzel ve Kemer barajları, Ege Bölgesi'nin başlıca barajlarıdır. Seyhan Nehri üzerinde bulunan Seyhan ve Ceyhan Nehri üzerindeki Aslantaş barajları, Çukurova için çok büyük öneme sahiptir.

 

 

Van Gölü 3713 451 Van,Bitlis Sodalı su

Tuz Gölü 1500 171 Konya, Aksaray, Ankara Tuzlu su

Beyşehir Gölü 656 10 Konya, Isparta Tatlı su

Eğirdir Gölü 482 14 Isparta Tatlı su

İznik Gölü 308 80 Bursa Tatlı su

Burdur Gölü 200 110 Burdur,Isparta Acı su

Manyas Gölü (Kuş gölü olarak da adlandırılır.) 166 3-4 Bandırma Tatlı su

Acıgöl 153 38 Afyonkarahisar, Denizli Acı su(sülfatlı)

Uluabat Gölü 134 1-2 Bursa Tatlı su

Çıldır Gölü 115 42 Ardahan, Kars Tatlı su

Palas Tuzla Gölü 106 15 Palas/Sarıoğlan/Kayseri Tuzlu su

Eber Gölü 104 Afyonkarahisar Tatlı su

Erçek Gölü 98 Van Tatlı su

Hazar Gölü 86 79 Elazığ Tatlı su

Bafa Gölü 60 21 Aydın, Muğla Tatlı su

Köyceğiz Gölü 52 Muğla-Köyceğiz Tatlı su

Işıklı Gölü 49 Denizli s Tatlı su

Nazik Gölü 48 40-50 Bitlis Tatlı su

Sapanca Gölü 47 Adapazarı Tatlı su

Salda Gölü 45 184 Burdur Tatlı su

Gölü 37 Kayseri Tatlı su

Gölü 35 * Tatlı su

Balık Gölü 34 Ağrı-Doğubeyazıt Tatlı su

Marmara Gölü 34 Manisa-Salihli Tatlı su

Çöl Gölü 32 * Tatlı su

Durusu Gölü 25 İstanbul Tatlı su

Karine Gölü 24 * Tatlı su

Tuzla Gölü 23 15 Tuzla Tatlı su

Küçükçekmece Gölü 16 20 Küçükçekmece, Avcılar Tatlı su

Yarışlı Gölü 16 8,6 Burdur-Yeşilova Tatlı su

Haçlı Gölü 16 Muş Tatlı su

Seyfe Gölü 15 Kırşehir Tatlı su

Akyayan Gölü 15 * Tatlı su

Hozapin Gölü 14 * Tatlı su

Arin Gölü 13 * Tatlı su

Nemrut Gölü 12 Adıyaman Tatlı su

Balık Gölü 12 * Tatlı su

Büyükçekmece Gölü 11 Büyükçekmece Tatlı su

Boluk Gölü 11 * Tatlı su

Akdoğan Gölü 11 * Tatlı su

Çavuşlu Gölü 9 * Tatlı su

Düden Gölü 8 * Tatlı su

Gala Gölü 8 Enez, İpsala Tatlı su

Karataş Gölü 6 * Tatlı su

Mogan Gölü 6 Gölbaşı, Ankara Tatlı su

 

 

Atatürk Baraj Gölü 817 Şanlıurfa,Adıyaman

Keban Baraj Gölü 675 Elazığ,Tunceli,ERZİNCAN

Karakaya Baraj Gölü 298 Malatya,Elazığ,Diyarbakır

Hirfanlı Baraj Gölü 263 Ankara,Kırşehir

Altınkaya Baraj Gölü 118 Samsun

Sarıyar Baraj Gölü 83 Ankara, Eskişehir

Seyhan Baraj Gölü 67 Adana

Kılıçkaya Baraj Gölü 64 Sivas, Giresun

Aslantaş Baraj Gölü 49 Adana

Demirköprü Baraj Gölü 47 Manisa

Karacaören Baraj Gölü 45 Burdur,Isparta

Büyükçekmece Gölü 43 İstanbul

Menzelet Gölü 42 Kahramanmaraş

 Yeryüzünden sızan sular, yeraltında geçirimsiz bir tabakanın içerisindeki kayaların boşluk ve çatlaklarında tutulur. Bu suya yer altı suyu denir. Ülkemiz yer altı bakımından oldukça zengindir. Ör: Marmara’da Adapazarı, Yenişehir, Balıkesir ovaları, Doğu Anadolu’da; Muş, Erzurum, Malatya ovaları. Yer altı suyu bilhassa yarı kurak sahalarımızda tarımsal açıdan çok önemlidir. Ör: Konya-Karapınar, Polatlı-Sivrihisar. Bazı kentlerimizin içme suyunun bir bölümü yer altı suyundan sağlanır. Ör: Bursa, İzmir, Eskişehir, Kütahya, Konya gibi.

Kaynaklar: Yer altı suyunun (çatlaklardan) veya tabaka arasından yüzeye çıkmasıyla kaynaklar oluşur.

Not: Kaynak sularının kalitesini suyun geldiği kayanın kimyasal özelliği belirler. Silis miktarının fazla olduğu sular tatlıdır. Örnek:İzmir Uludağ, Niksar, Tokat suları örnek verilebilir. Kireçli arazilerden çıkan kaynak suları kireçli, Jipsli sahalarınki ise acı olup içme suyu olarak kullanılamaz.